سعید پیردوست: ساواک مجبورمان کرد انتهای گوزن ها را عوض کنیم - ایپتن

به گزارش گروه فرهنگی خبرنگاران، احتمالا بیشتر امروزی ها سعید پیردوست را با نقش آقای رئیس در طنز شبانه پاورچین می شناسند و از آن پس شب های برره و چند سریال دیگر از مهران مدیری. پیردوست، اما پیش از آن بازیگر تعداد زیادی از فیلم های مسعود کیمیایی بود و به همراه فرامرز قریبیان، از 70 سال پیش با کیمیایی رفیق است. او با خیلی از هنرمندان زنده یا درگذشته سینمای ایران، حتی قبل از دوران فعالیت حرفه ای شان دوست بوده است. با سعید پیردوست راجع به این هفتادسال صحبت کردیم و در انتها به گلایه هایی رسیدیم که درباره راه پیدا نکردن او و چند هنرپیشه دیگر به کار های نو مدیری مطرح شده بود. سعید پیردوست، اما پاسخ های غافلگیرنماینده ای به پرسش های ما در این خصوص داد.

محور های مهم مصاحبه:

• بهروز وثوقی در زمان ساخته شدن گوزن ها سیگار هم نمی کشید
• ساواک با تهدید و فشار مجبورمان کرد انتهای گوزن ها را جور دیگر فیلمبرداری کنیم
• جلال مقدم احساس می کرد تمام شده و سعی می کرد خود را از سینما کنار نگه دارد
• من از گیتی معینی خیلی ممنون هستم، ولی آدم هر چیزی را نباید جلوی رسانه باز کند
• زمانی که سحر زکریا برترین نقش ها را در فیلم های مدیری می گرفت، بقیه همه کنار بودند نباید گله مندبود

مصاحبه با سعید پیردوست را در ادامه می خوانید.

شما رفاقت دیرینه ای با کیمیایی دارید. ظاهرا جمع شما سه نفره بود و فرامرز قریبیان هم در آن حضور داشت. این رفاقت چطور شکل گرفت؟

هم محله ای بودیم. پایین شهر بود. خیابان زید، کوچه دردار، کوچه آبشار، از محله های قدیمی تهران. من از پشت میز دبیرستان با ایشان دوست شدم. دبیرستان بدر بودیم و این دوستی تا الان ادامه دارد. با فرامرز قریبیان دوست بودیم، ولی هم محله ای نبودیم. مرام کیمیایی نشات گرفته از بچه های جنوب شهر است. آن رفاقت و آن شرایط معمولا برای آن موقع هاست.

از اولین فیلم های کیمیایی حضور داشتید؟

خیر. چون من شرایطی داشتم که باید کار می کردم به همین خاطر مدتی کارمند بانک بودم، بعد به کمپانی ماک رفتم و آنجا مشغول بودم، ولی درکنار این دورادور با کیمیایی در تماس بودم. بعد از رضاموتوری با ایشان فاصله کمی داشتم و ارتباط برقرار کردیم و، چون شرایط کاری من به نحوی بود که نمی توانستم مرخصی بگیرم و باید کار می کردم، نمی توانستم به شیراز یا مکان دیگر بروم و صحبت شد که نقشی در داش آکل داشته باشم، ولی به دلیل همان نداشتن مرخصی و شرایط کار نمی توانستم این کار را انجام بدهم. در فیلم ها مخصوصا بعد از فیلم بلوچ درکنار کیمیایی بودم و یاری می کردم.

بیشتر کار های شما با کیمیایی بود. سراغ کسان دیگر نرفتید؟

خیر. چون خود را در آن شرایط هنرپیشه نمی دانستم. به همین خاطر سر فیلم خاک از کیمیایی خواهش کردم نقشی به من بدهد. در این فیلم نقش کوتاه و دیالوگ کمی داشتم و رسید فیلم بعدی که گوزن ها بود. کار من از گوزن ها آغاز شد و خود را قاتی بازیگران دیدم.

همانند بیشتر بازیگران فعالیت تئاتر نداشتید؟ یعنی کاری که مستقل از فیلم های کیمیایی باشد.

بله. قدری تئاتر و حتی پی اس موش ها و آدم های جان اشتاین بک را هم کار کردیم. می توان گفت کارگردانی جان اشتاین بک و موش ها و آدم ها را من انجام دادم. با چند نفر از بچه های قدیمی محله این کار را انجام دادیم. در آن موقع کلاس های بازیگری و محافل دورهمی نبود. فقط آقایی به نام تفرشی بود که یک سری کار های تئاتری به ما آموزش داد و ما در آنجا با او تمرین می کردیم. من، کیمیایی، قریبیان، فرهنگ حسین زاده و چند نفر دیگر بودیم. فرهنگ حسین زاده هم از بچه های دبیرستان ما بود. دوستانی بودیم که همراه هم بودیم. شب های آدینه دورهم جمع می شدیم و پول می گذاشتیم و سینما می رفتیم. سینما رکس و سینما ایران در آن موقع برترین فیلم ها را پخش می کردند. کسان دیگر جزء گروه ما نبودند، ولی از بچه های محله بودند. حسین گیل از هم محله ای ها بود. تا جایی که به یاد دارم همین افراد بودیم. افراد خاص دیگری نبودند. آنقدر با هم رفیق بودیم و همدیگر را دوست داشتیم که رقابتی نبود. نسبت به هم عشق داشتیم، کار هم را دنبال می کردیم. این رفاقت در ما خیلی زیاد بود.

آن موقع جایی نبود که آموزش آکادمیک بدهد یا استادی تدریس کند؟

خودآموز بودیم. استعداد ها ذاتی بود و خودجوش در وجود هرکسی بود. کیمیایی عاشق جان فورد و گری کوپر بود و فیلم ها را تعقیب می کرد و این ها را دوست داشت. قریبیان کرک داگلاس را خیلی دوست داشت و من گرگوری پک را. این ها در وجود ما به صورت خودجوش بود.

بین شما کیمیایی وجه کارگردانی داشت؟ چطور همواره ایشان سرپرست بود و بقیه نزد ایشان کار می کردند؟

کیمیایی با تبحرش در کارگردانی و مدیریتی که داشت، همه ما را دورهم جمع کرد و ما به نوعی در فیلم بیگانه بیا یا کار های دیگر نقش داشتیم. قریبیان دستیار کیمیایی بود.

بر سر فیلم های دیگران هم می رفتید؟ جزء عوامل باشید یا همکاری کنید؟

خیر. بعدا این رخ داد. اوایل چنین نبود. همواره سعی می کردیم باهم باشیم. دوستان همدیگر بودن و باهم بودن را تجربه می کردیم. بعد از آن به تدریج من در چند کار دستیار کیمیایی شدم. در فیلم های دندان مار، گروهبان، خط قرمز و... دستیاری کیمیایی را کردم، ولی خودم عاشق بازیگری بودم. زیاد به کارگردانی و... علاقه نشان نمی دادم. همه این ها خودجوش بود. کسی که می خواست کارگردانی یاد بگیرد دنبال این می رفت و از نزدیک با کیمیایی بده و بستان می کرد، ولی من به عنوان یاری و دستیار ارتباط برقرار می کردم و زیاد دنبال این نبودم که کارگردانی یاد بگیرم. علاقه نداشتم، علاقه من بیشتر در حوزه بازیگری بود.

از حسین گیل نام بردید، در فیلمی با ایشان هم بازی بودید؟

در فیلم سفر سنگ با حسین گیل هم بازی بودیم و ایشان در آن کار، بازی درخشان و خوبی داشت.

اولین تجربه جدی بازیگری شما در فیلم گوزن ها چطور رقم خورد؟

خاطرات بسیار خوشی برای ما داشت. به یاد دارم وقتی صحنه کلانتری را فیلمبرداری می کردیم، آنجا محل آریانافیلم بود و به کلانتری تبدیلش نموده بودند و بازیگران حضور داشتند. فنی زاده آن روز آنجا بود، بهروز وثوقی و عنایت بخشی هم بودند. این ها نقش داشتند و من هم تازه کار بودم یعنی می توان گفت کار اول بعد از خاک بود که دیالوگ داشتم و بازی می کردم. با عشقی جلوی دوربین رفتیم و با حرارتی بازی می کردیم. بعد از اتمام کار فنی زاده و بهروز وثوقی به من تبریک گفتند که خوب بازی کردید. خیلی خرسند شدم و برای من یک آموزش بود که بتوانم خود را برای بازیگری آماده کنم. چون فقط دوست داشتم در کار های کیمیایی باشم. زیاد به فیلم های دیگر توجه نمی کردم. به این دلیل فیلم خاک، گوزن ها، غزل، سفر سنگ و خط قرمز را بازی کردم که البته خط قرمز برای همواره توقیف شد.

فیلم گوزن های کیمیایی دو انتها دارد. قضیه این امر چیست؟

یک برداشت اولی بود که قصه اصلی بود. در آن برداشت اصلی، قریبیان یک فرد انقلابی است. اما در فیلمی که بیرون آمد و به دستور ساواک دوباره انتهای آن فیلمبرداری شده بود، این کاراکتر همانند سارق بانک است، از بانک سارقی نموده و آن پول ها برای بانک است، درحالی که کل مطلب این است که او فردی انقلابی است. او رفیق قدیمی خود را پیدا می نماید که مبصر بوده، به نوعی این الگوی او بود و به شرایطی افتاده بود که خود را با اعتیاد و بی پولی و سایر شرایط زندگی وفق می داد. رفیق او قدرت، به نوعی او را به زندگی برمی گرداند. می گوید زندگی این نیست و باید روی پای خود بایستی. تو که مشت به دیوار می زدی و دیوار تو می رفت، مگر مبصر من نبودی و مگر همه را رهبری نمی کردی و او را بیدار می نماید و درحقیقت به فضای زندگی و اجتماع بازمی گرداند که حتی باعث می شود هروئین فروش را بکشد، شرایط را طوری درست کند که بتواند زندگی کند و درنهایت وقتی ماموریتی را به او می دهند که کیف پول را به فلان جا بدهد، درحقیقت ماموریت خطیری را به او داده اند. گوزن ها ابتدا این بود و آخر فیلم، درحالی که او در خانه پناه گرفته بود، این ها می آیند و رفیق او در حیاط می رود و با افسرنگهبان صحبت می نماید. می گوید من می توانم با او صحبت کنم و او را بیرون بیاورم. قبول می نمایند و می رود و در نیمه راه می گوید بیرون می آ یید یا بیایم؟ رفیق او که در اتاق بود می گوید چرا دخالت کردی، چرا خود را درگیر کردی. او می گوید درست است که تن ما آلوده است، اما رفاقت ما جایی نرفته است. به نوعی سعی می نماید بگوید من بیدار شدم و خود را پیدا کردم. به این دلیل ساواک به این فیلم گیر داد. او در اتاق می رود که تیر به پای او می خورد. می گوید نمردیم و گلوله هم خوردیم. آنجا با او صحبت می نماید و دوتایی اسلحه را درمی آورند. رفیقش می گوید اشتباه کردی که آمدی. او می گوید اشتباه نکردم و رفاقت ما جایی نرفته و هنوز باقی است. آخر فیلم این حالتی است و درحقیقت خانه را عوامل ساواک منفجر می نمایند. ساواک می گفت این نباید باشد و باید تسلیم شود و بیرون بیاید. درنهایت قسمت آخر را مجدد فیلمبرداری کردند و با شرایطی ساختند که او تسلیم می شود. دوباره انتها را با نظارت ساواک فیلمبرداری کردیم. کیمیایی زیربار نمی رفت و می گفت این کار را نمی کنم، ولی با تهدید و فشار مجبورش کردند. نسخه اصلی هم بعد از انقلاب اکران شد.

وثوقی در فیلم گوزن ها بازی معروفی کرد. گفته می شود کار های زیادی را برای اینکه نقش معتاد دربیاید، انجام می داد. به یاد دارید چه کار هایی می کرد؟

آقایی بود که، چون مو هایی بور و چهره ای شبیه آلمانی ها داشت معروف به علی آلمانی بود. وثوقی یکی، دو ماه با ایشان در خانه او زندگی کرد که حالت ها و شرایط ایشان را ببیند و پیدا کند و بتواند عین آن حرکات را اجرا کند.

گفته می شود معتاد شده و مصرف مواد داشته است.

خیر. این درست نیست. وثوقی حتی آن موقع سیگار هم نمی کشید. فقط با علی آلمانی مدتی زندگی کرد تا حالت ها و فرم کار را پیدا کند و یاد بگیرد. اهل هیچ دودی نبود و هرکسی این حرف را بیان نمود دروغ بوده است؛ خیلی غرض ورزی نموده اند.

امرالله صابری هم با کیمیایی خیلی کار کرد.

امرالله صابری هم از همکاران و دوستان ما بود که چندین کار را باهم انجام دادیم. خط قرمز را با کیمیایی بود، سفر سنگ هم با کیمیایی بود. بازیگر بسیار خوب و ورزیده ای بود، ولی مدتی بعد از انقلاب، به شهرستان رفت و آنجا زندگی می نماید. تقریبا بازیگری را کنار گذاشت.

البته در لامینور، فیلم مهرجویی هم بازی کرد. چرا بعضی بازیگران کیمیایی بعد از مدتی زده می شوند؟ همانند صابری، فرد فعالی بود که با مهرجویی و کیمیایی کار نموده است.

بعضی مواقع شرایط به نحوی است که احساس می شود نمی توان ادامه داد و با شرایط خود را وفق داد؛ بنابراین این کار را کنار می گذارند و می گویند از دور ببینیم خیلی بهتر است.

غیر از صابری چه کسانی این شرایط را داشتند.

یک سری به خارج رفتند مثل جعفر والی، فرزانه تاییدی و.... کسانی بودند که نتوانستند در ایران کار نمایند و ترجیح دادند به خارج از ایران بروند.

حسین گیل هم آخرین فیلمی که بازی کرد برای سال 80 است. ایشان چرا دیگر بازی نکرد؟

حسین گیل به سپاه رفت.

بعضی بازیگران نرفتند مثلا فردین در ایران ماند.

بله. بعضی که رفتند شرایط ایجاب می کرد. فردین در زندگی خود ماند و چندین بار سعی کرد بگوید من بازیگر بودم و کاره ای در این مملکت نبودم و نقشی به من می دادند بازی می کردم. هیچ گاه عمل خلاف نکردم و حتی نقش فرد ناجوانمرد را بازی نکردم. همواره سعی کرد آدم جوانمرد را بازی کند. ایشان بازی درخشانی در فیلم غزل کیمیایی داشت. نمی توان این را فراموش کرد.

کیمیایی یک مرام ویژه ای دارد که بین کارگردانان بعد از انقلاب کمتر است. خیلی از بازیگران فراموش شده ای که بعد از انقلاب کم کار شدند همانند امرالله صابری، جلال مقدم و... را به کار گرفتند. در فیلمی با جلال مقدم هم بازی بودید؟

بله. در چند کار از کیمیایی همانند سرب و چندین کار دیگر باهم بازی کردیم. جلال مقدم هم از کارگردانان خوب ما بود. حیف است از این افراد همین طور بگذریم و فراموش کنیم و هیچ نامی از آن ها نیاوریم.

ایشان کارگردان آوانگاردی بود و قبل از انقلاب خیلی مطرح بود. هنوز هم بعضی فیلم هایشان عالی است. چطور کارگردانان دیگر سراغ ایشان نرفتند و تنها کیمیایی بود که آن هم برای بازیگری بود؟

کیمیایی روی رفاقتی که با او داشت احساس کرد از ایشان می تواند این استفاده را کند، در فیلم سرب آن بازی را بگیرد، در دندان مار آن بازی را بگیرد.

چرا کارگردان به این مهمی که بخشی از تاریخ سینمای تجربی ایران بود، ناگهان این طور به حاشیه رفت و بازیگر نقش های حاشیه ای شد؟

مقدم وقتی از سینما به یک نوعی کنار گذاشته شد، احساس خاصی به این فضا پیدا کرد. عده ای خود احساس می نمایند من تمام شده ام، یعنی آن شرایط کار را ندارم و سعی می نمایند خود را از سینما کنار نگه دارند. مقدم هم به نوعی اینچنین بود. کیمیایی سعی می کرد با دادن نقش به او، ایشان را سرپا نگه دارد و در دندان مار بازی ایشان درخشان است. سینما اینچنین است. هر لحظه به رنگی بت عیار درآید!

کارگردانان دیگر چه؟ چرا شرایط کارگردانی برای آن ها پیش نیامد؟

مثلا چه کسانی؟

همین مقدم.

فرق می نماید. یک سری بیان می نمایند سرمایه را دست این فرد بدهم و ایشان در شرایطی که دارد نتواند سرمایه من را بازگرداند. مقدم در این شرایط بود، چون فیلم هنری ساختن با فیلم تجاری ساختن فرق می نماید. یک میلیارد پول را به خطر می اندازند و توقع دارند چهارمیلیارد سود نمایند. این است که وقتی احساس می نمایند پول بازنمی شود و شرایط به نوعی است که ممکن است شرایط خوبی برای آن ها ایجاد نشود، سعی می نمایند خود را نگه دارند و خود را با این شرایط درگیر ننمایند.

کیمیایی در فیلم های خود به انتقام و برپایی عدالت تاکید دارد. در جوانی های خود دنیای واقعی اینچنینی داشت؟ دست به چاقو و اسلحه می برد؟

خیر. یک سری از انتقام فقط نوشتنی کار می نمایند و یک سری با اسلحه انتقام را می بینند. نگاه ها فرق می نماید. ممکن است برای انتقام گرفتن از کسی با منطق او را قانع و روبه راه کنم. فرد دیگری ممکن است با زور این کار را کند.

کیمیایی در دوران جوانی خود اهل دعوا نبود؟

خیر. همواره شرایط زندگی ما این بود که ناموس یکی از خطوط قرمز ماست. اگر خدایی نانموده اتفاقی برای ناموس می افتاد تا پای جان پیش می رفتیم. کیمیایی هم همین دید را دارد. در خائن کشی دقیقا همین تفکر را دارد، در خون شد همین تفکر را دارد، در بیشتر فیلم ها همین تفکر را دارد.

بعد از کیمیایی، مدتی طولانی با مهران مدیری کار می کردید. چطور با ایشان آشنا شدید؟

قبل از فیلم پاورچین، یک فیلم سینمایی با مدیری کار کردیم به نام توکیو بدون توقف. ایشان بازیگردان و بازیگر بود و ما هم بودیم. من بعد از آن کار از ایشان خواهش کردم اگر می شود نقشی در کار ها به من بدهد. سر پاورچین گفت من نقشی ندارم و فقط نقش یک رئیس اداره است که خیلی کم و به ندرت و هفته ای یکی، دو جلسه می آید. من هم قبول کردم، گفتم مهم این است که با شما باشم. اندازه کار مطرح نبود. سر پاورچین رفتم و کار را آغاز کردیم. ابتدا قدری برای من سنگین بود و به تدریج جا افتاد. به تدریج احساس کردم می توانم این نقش را بازی کنم و شرایط این را دارم. بعد از آن کار یکی از عوامل فیلم های مدیری شدم.

زمانی مهراب و پیمان قنامخانی می گفتند صمیمیت در سریال شب های برره و پاورچین و نقطه چین زیاد بود که خیلی از عوامل آنجا می خوابیدند. این ها وجود داشت؟

خیر. سکانسی بود به نام شب های برره در شب عروسی داود. شب عروسی خیلی طولانی بود و ما ساعت 9 صبح یکشنبه سرکار رفتیم و کار تا ساعت 9 صبح دوشنبه طول کشید. همه در لوکیشن ماندند و کار کردند و حال یک عده بد شد. حال ابراهیم آبادی بد شد و اورژانس ایشان را برد. یکی، دو نفر دیگر هم حال و روز خوبی نداشتند، چون خسته شدند، ولی انرژی خاصی سر آن کار داشتیم. مدیری به آدم انرژی می داد و درنتیجه کار ادامه یافت و بعد از نقطه چین، خود سریال شب های برره و جایزه بزرگ و قهوه تلخ و... بود.

وقتی سریال شب های برره را کار می کردید دچار سانسور نشد؟ مصداق پیدا می کرد و به یاد دارم در صحن علنی مجلس صحبت از این بود که سریال متوقف شود.

همواره در سینما از این مسائل بوده است. خیلی کار ها بود، حتی در پاورچین و نقطه چین که کار می کردیم آقای مسئولی از سوی ارشاد بود که می گفت این قسمت را باید دربیاورید و نباید بگیرید. شرایط متفاوت بود، ولی به طور کلی این است که سانسور به آن شدت نبود مگر اینکه بعضی جمله ها یا بعضی سکانس ها چیز خاصی داشت و می گفتند این ها را حذف کنید یا این مطلب را بیان نکنید.

نامه از رئیس صداوسیما دریافت نشد که اخطاریه بدهند؟

خیر. از هیچ جا نامه برای توقف و اخطاریه نبود. در سینما و تلویزیون و سریال ها یک سری مسائل وجود دارد که مسئول آن نیستیم. نویسنده وقتی می نویسد فقط بازی می کنیم. یک زمانی همین بازی باعث دردسر می شود، باید به حدی رعایت کرد تا این مسائل ایجاد نشود.

دردسر های اینچنینی برای شما ایجاد شده بود؟

خیر. هیچ گاه این طور نبوده است. من نه شرایطی را داشتم و نه طوری بودم که این اتفاقات برای من بیفتد.

اخیرا یک سری از بازیگران ثابت مدیری همانند سحر زکریا و گیتی معینی صحبت هایی درباره مدیری دارند.

من از گیتی معینی خیلی ممنون هستم، ایشان حق به گردن ما دارد، ولی آدم هر چیزی را نباید در رسانه باز کند. اگر مسئله ای دارد مستقیم به دفتر مدیری برود و با ایشان مطرح کند. گفتن این ها در تلویزیون و سینما اصلا درست نیست و باید قدری شرایط را رعایت کرد. اینکه آن موقع که حلوا شیرین است بگوییم به به همه چیز خوب است و وقتی شرایط تغییر کند اه اه کنیم، درست نیست. حتی برای سحر زکریا نیز اینچنین است. من با ایشان همکار بودم و کار کردم، ولی اصولا دوست ندارم این مسائل مطرح شود. آن موقع که سحر زکریا برترین نقش ها را درکار مدیری می گرفت و از ابتدا تا انتهای سریال حضور داشت هیچ مساله ای وجود نداشت، ولی یک باره ایشان گله مند می شود. حق دارد، ولی یک چیز هایی را نباید برای سینما و تلویزیون و عوام باز کرد که فکر نمایند چه مساله ای وجود دارد. این ها را نباید روایت کرد.

ساعد هدایتی بیان نمود شاید من به درد مدیری نمی خورم که از من استفاده نمی نماید و با این مساله کنار آمده است.

این هم درست است. من هم کنار آمدم. اگر مدیری نقشی برای من داشت من را صدا می کرد. شاید برای ساعد هدایتی هم فعلا نقشی ندارد. ساعد هدایتی از دوست های صمیمی مدیری است و نباید گله مند باشد.

بعضی افراد اینچنین هستند که انگار یک بارمصرف شده اند.

خیر. سینما و تلویزیون یک بار مصرف ندارد، بستگی دارد نقش برای شما وجود داشته باشد یا نه. حتما برای من نقشی نیست و باید این را پذیرفت. مثلا صورت من سالک دارد و باید این را بپذیرم. بینی من کج است، باید این را بپذیرم. اینکه بخواهم به کار خدا ایراد بگیرم هیچ چیزی درست نمی شود. زمانی که سحر زکریا برترین نقش ها را در فیلم های مدیری می گرفت، بقیه همه کنار بودند و خب در چهارتا فیلم هم پیش نیامد که ایشان باشد، نباید گله مند بود. باید بگوید تا آن موقع بودم، خدا را شاکرم و الان نیستم بازهم خدا را شاکرم.