سرای کلبعلی از تاریخی ترین جاذبه های گردشگری زنجان است - ایپتن

پیشینه تاریخی سرای کلبعلی را میتوان با مجموعه تاریخی بازار زنجان تعیین کرد. بر این اساس سرای کلبعلی را میتوان در ردیف آثار زمان قاجار طبقه بندی کرد. با وجود اینکه واحد کاشی مورخ به سال 1345 هجری قمری در سردر شمالی آن نصب شده است، این سرا به زبان محلی اسرای کلبعلی نامیده می شود. یکی از عناصر اصلی مجموعه بازارهای موجود امکان چند منظوره ای است که امروزه به نام کاروانسرا است که بطور عمده در خارج از شهر و در راستا جاده های مواصلاتی و بازرگانی به منظور بیتوته کاروانیان اعم از تجار و صاحبان کالاها و گردشگران و سفرای سیاسی و نظامی و جزایی ها بوده که فضاهای داخلی آنها به همین منظور ایجاد شده اند.

اما عناصر تقریبا مشابه این فضاها در داخل شهرها و مراکز جمعیتی بویژه در داخل بازارها شکل گرفته اجزایی متناسب با عملکرد آن داشته و در ادبیات عمومی به نام (سرا) و (خان) نامیده شده اند. سرای حاجی کلبعلی هم یکی از پنج سرای مجموعه بازار بالاست. کلمه در اصل (کربلایی علی) که بخاطر سرعت استعمال به کلبعلی تبدیل شده است. به ترتیب مرحوم حاجی کربلایی علی و حاجی یوسف بانیان و مالکان این سرا بوده اند.

کاروانسرای حاج کربلایی علی در جبهه شمالی راسته بازار بالا، روبروی سرای شامی قرار گرفته است. این سرا تنها سرایی است که دارای چهار باب ورودی است. ورودی شرقی که هم اکنون به خیابان سعدی جنوبی مشرف است، مختص ورود و خروج چهارپایان و احشام همراه با کاروانیان و تجار بوده و سه ورودی دیگر، سرا را با مجموعه بازار مرتبط می سازند؛ به عبارت دیگر سرای حاج کربلایی علی از طریق ورودی شمالی با راسته بازار امامزاده و از ورودی غربی با میدان مرسل و از ورودی جنوبی با راسته بازار عبدالعلی بیگ ارتباط دارد.

این سرا دارای یک حیاط مرکزی بوده و در گرداگرد آن جهت مقابله با شرایط اقلیمی گرما و سرما، رواق ها و دالان های مختلف ساخته شده که موجب می شود تجار این سرا در فصل تابستان از هوای خنک و در فصل زمستان از هوای گرم بهره مند شوند. در واقع، این سرا را میتوان یکی از فنی ترین سراها در مجموعه بازار دانست که از بعد اقلیمی، کارکردهای مناسبی را از خود بروز می دهد و کمترین اتلاف حرارتی رو در فصل های زمستان و تابستان دارد و این مزیت به خاطر طراحی ویژه معماری این سرا است.

این سرا فاقد تزیینات کاشی کاری است. تزیینات این مجموعه محدود می شود به آجرکاری پیشانی رواق ها و سردرهای ورودی که از دو روش راسته و خفته استفاده شده و این شیوه آجرکاری علاوه بر استحکام بنا تا حدود زیادی توانسته بنا را از حالت یکنواختی و سادگی خارج کند. تزیینات دیگر شامل نیم ستون های تزیینی با تزیین دسر شیری است که در کنار آجرکاری های که ذکر شد جلوه و نظم خاصی ازنظر بصری و دیداری به رواق ها بخشیده است. سقف هایی است که به شیوه طاق و تویزه اجرا شده اند. سقف و بدنه ورودی های جنوبی و غربی سرای حاجی کلبعلی با شیوه طاق و تویزه اجراشده و نوع قوس ها خوزی (رومی) است.