زندگینامه نیما یوشیج ، بیوگرافی، آثار و اشعار پدر شعر نو - ایپتن

نیما یوشیج، با نام قبلی علی اسفندیاری، شاعری پیشرو بود که با درهم شکستن قواعد شعر کلاسیک، سبک تازهی را در شعر ابداع کرد و آن را شعر نو نامید. نوآوری نیما، مانند هر پدیده تازه دیگری، ابتدا با مخالفت و حتی دشمنی روبه رو شد و سروده های او را ناهمخوان با قواعد شعری نامیدند؛ اما نیما با استواری در راه درستی که پیش گرفته بود، ثابت کرد که شعر نو، در راستا و ادامه راه شعر کلاسیک است. در این نوشتار به توضیح مختصر زندگی نیما یوشیج، معرفی آثارش و فرایند شکل گیری شعر نو می پردازیم.

آنچه در این مقاله در خصوص نیما یوشیج می خوانید:

• نیما، پدر شعر نو
• آرامگاه نیما کجاست؟
• زندگی نامه نیما
• مجموعه آثار نیما
• چرا علی اسفندیاری به نیما یوشیج معروف شد؟
• عکس نیما یوشیج

نیما، پدر شعر نو

علی اسفندیاری، معروف به نیما یوشیج در ابتدا به سبک کلاسیک خراسانی شعر می سرود. اشعار او مطابق با اصول شعری قدیم، دارای وزن، قافیه و عروض شعر کلاسیک بودند؛ اما این نوع شعر، آن چیزی نبود که نیما سودای آن را در سر داشت. او چیزی فراتر از قالب های معین و از پیش معین شده می خواست. همان طور که خود می گوید:

ما درست به دوره ای رسیده ایم که شعر مرده است. راستا نظر تنگ و محدودی که قدما داشته اند، به خاتمه رسیده است. انتهای دیوار است. راه کور شده است.

شعر نیما در قالب و چهارچوب نمی گنجید؛ ازاین رو، او شیوه ها و قواعد سنتی شعر را از میان برداشت و این گونه شعر نو به دنیا آمد.

آشنایی با زبان فرانسه و مطالعه اشعار شاعران اروپایی، دریچه ای تازه به فکر او گگردد. او با دگرگونی ساختار، قالب و فرم شعر کهن، سبکی نو ارائه کرد. به همین سبب بسیاری از شعرا و ادیبان آن موقع از جمله ملک الشعرای بهار به مخالفت، سرزنش و حتی تمسخر نیما و اشعارش پرداختند، چراکه معتقد بودند آنچه که نیما می سراید شعر نیست. نیما در پاسخ به این مخالفان گفت:

در اشعار آزاد من، وزن و قافیه به حساب دیگر گرفته می شوند. کوتاه و بلند شدن مصراع ها در آن ها، بنا بر هوس و فانتزی نیست. من برای بی نظمی هم به نظمی اعتقاد دارم. هر کلمه من از روی قاعده دقیق، به کلمه دیگر می چسبد. شعر آزاد سرودن برای من، دشوارتر از غیر آن است.

اگرچه در ابتدا شعر نیما مخالفان زیادی داشت، با حمایت نویسندگان پیشرویی مانند صادق راهنمایی و چاپ آثارش در مجله های معتبر آن موقع، کم کم شعر نو جایگاه خود را در میان شعرا و مردم پیدا کرد.

بسیاری شعر ققنوس نیما را اولین شعر نوی فارسی و سرآغاز تحول شعر می دانند؛ اما آنچه که ما در ققنوس می خوانیم، نتیجه سال ها تامل، آزمون، تحول، هنجارشکنی و کوشش نیما است. او پس از سال ها مطالعه سبک های شعری، زیر و رو کردن عروض و قافیه و درآخر با درهم شکستن قواعد، شعر نو را آفرید و به ادبیات معاصر معرفی کرد.

البته نیما تنها به تغییر فرم و قالب شعر بسنده نکرد. تاثیرات نیما بر شعر را می توان در دو دسته شکلی و محتوایی آنالیز کرد.

تغییر شکل

نیما چهارچوب عروضی و وزن شعر کلاسیک را به طور کلی تغییر داد. در شعر نو، خبری از قافیه شعر کلاسیک نیست. اگرچه شاعر به اوزان عروضی وفادار است، آزادانه کاربرد و مقدار آن ها را تغییر می دهد. می تواند مصرع را بلندتر یا کوتاه تر کند. نیما معتقد است هرجا که شعر کامل شد باید آن را خاتمه داد و نباید محتوا و کلام را فدای قالب و شکل کرد. بنابر این در شعر نو، برخلاف شعر کهن، برخی مصرع ها بلند و برخی دیگر کوتاه هستند.

تغییر محتوایی

نیما شعر را اجتماعی کرد. فریدون مشیری دیگر شاعر معاصر دراین باره می گوید:

مهم ترین کاری که نیما کرد این بود که شعر را از کاخ عاج خواص به میان مردم آورد.

در شعر نیما به عنوان فردی برخاسته از اجتماع، با رنج ها، شادی ها و مطالبات یکسان با مردم، این نزدیکی و یکی بودن با جامعه دیده می گردد. شعر نیما برخاسته از میان مردم و برای مردم است، نه برای انجمن شاعران یا دربار پادشاهان. برای نمونه، نیما که خود روستایی بود بسیاری از کلمات گویش های روستایی را وارد شعر کرد. او می گوید:

جستجو در کلمات دهات و نام چیزها، هرکدام نعمتی است. نترسید از استعمال آن ها. خیال نکنید قواعد مسلم زبان، زبان مرکز است. زور استعمال، این قواعد را به وجود آورده است.

البته پیش از نیما نیز شاعرانی بودند که در جهت تغییر شکل و فرم شعر کهن کوشیدند؛ اما هیچ یک چون نیما پیروز به ایجاد تحولی بزرگ و جاودان نشدند. ازاین رو، نیما را پدر شعر نو می نامند.

آرامگاه نیما کجاست؟

نیما یوشیج در13 دی ماه 1338 خورشیدی در تهران چشم از دنیا فروبست و پیکرش برخلاف وصیت او در گورستان ابن بابویه تهران به خاک سپرده شد. در سال 1372 پسرش شراگیم، طبق وصیت پدر، پیکر او را به شهر یوش، زادگاه نیما منتقل کرد و به خاک سپرد. آرامگاه وی اکنون در حیاط خانه پدری اش در یوش، درکنار آرامگاه خواهرش بهجت الزمان اسفندیاری و سیروس طاهباز نویسنده و مترجم، قرار گرفته است.

خانه نیما از بناهای تاریخی دوره قاجار است که به وسیله سازمان میرات فرهنگی ثبت ملی شده و بازدید از آن برای عموم آزاد است.

• نشانی: استان مازندران، شهرستان نور، روستای یوش، خانه تاریخی نیما یوشیج (مشاهده روی نقشه)

زندگی نامه نیما

نیما یوشیج روز 21 آبان 1276 در روستای یوش از توابع شهرستان نور در مازندران زاده شد. پدرش ابراهیم خان اعظام السلطنه کشاورز، دامدار و از بزرگان یوش بود. نیما در کودکی به خاطر آزارهای معلم روستا از مدرسه گریزان بود؛ اما به هر ترتیب، خواندن و نوشتن را در مدرسه روستا آموخت و به لطف پدرش فوت و فن زندگی روستایی را به خوبی یاد گرفت. او تا 11 سالگی در یوش زندگی کرد و پس از آن به همراه خانواده، راهی تهران شد. ابتدا به مدرسه حیات جاوید رفت و سپس برای فراگیری زبان فرانسه در مدرسه کاتولیک سن لویی به ادامه تحصیل پرداخت. نیما از کودکی در چهارچوب قواعد خشک از جمله قوانین مدرسه نمی گنجید؛ به همین سبب، آنطور که خود در خاطراتش می گوید، بارها از مدرسه فرار کرد و اشتیاقی به نشستن پشت نیمکت نداشت. تا اینکه معلم و شاعر مشهور آن دوران نظام وفا او را به مدرسه و بیشتر به شعر علاقه مند کرد. نیما چندین سال بعد شعر بلند افسانه را به نظام وفا تقدیم کرد. این شعر از زیرساخت های شعر نوی فارسی است.

یوشیج اولین شعر خود را به نام قصه رنگ پریده در سن 23 سالگی و با سرمایه شخصی چاپ کرد. سپس در سال 1301 منظومه بلند افسانه را در مجله قرن بیستم به سردبیری میرزاده عشقی منتشر کرد. عضویت او در تحریریه مجله موسیقی و آشنایی و همکاری با شاعران و نویسندگان پیشرویی چون صادق راهنمایی، محمدضیاء هشترودی، عبدالحسین نوشین و میرزاده عشقی، به او در توسعه شعر نو یاری کرد. او در زمان همکاری با این مجله، شعرهای ققنوس، غراب و مقاله ارزش احساسات در زندگی هنرپیشگان را منتشر کرد.

نیما از بنیان گذاران انجمن شاعران شمع سوخته بود. همه اعضای این انجمن از جمله هوشنگ ابتهاج، سیاوش کسرایی و احمد شاملو از پیشگامان و بزرگان ادبیات معاصر ایران بوده و هستند.

نیما در جوانی دوبار دلباخته شده بود که هر دو بار به شکست انجامید؛ اما انتها با عالیه دنیاگیری که از بستگان دنیاگیرخان صوراسرافیل بود ازدواج کرد. عالیه مدیر مدرسه بود و پس از مدتی به شهر بابل و سپس رشت منتقل شد و نیما نیز همراه او به این دو شهر کوچ کرد. حاصل ازدواج آنان پسری به نام شراگیم است.

نیما در 22 سالگی به استخدام وزارت دارایی عایدی؛ اما پس از مدتی این شغل را رها کرد و برای مدتی خانه نشین شد و بیشتر وقت خود را به سرودن اشعاری پرداخت که شعر فارسی را برای همواره متحول کرد.

نیما فعالیت های سیاسی نیز داشت و از مخالفان حکومت قاجار بود. او تصمیم داشت به میرزا کوچک خان جنگلی بپیوندد تا همراه جنبش جنگل علیه حکومت قاجار مبارزه مسلحانه کند؛ اما پس از چندی از تصمیم خود منصرف شد.

نیما یوشیج پس از دوره ای بیماری ذات الریه برای درمان به تهران آمد اما معالجه موثر نبود و او در 13 دی ماه 1338 در تهران درگذشت.

مجموعه آثار نیما

آثار نیما یوشیج به چند دسته اشعار، نامه ها، داستان ها، نمایشنامه و مقاله ها تقسیم می شوند.

نامه های او بیشتر خطاب به خانواده، دوستان و همفکران هستند. موضوع آن ها بیشتر درمورد نقد شرایط اجتماعی آن دوران و تحلیل و آنالیز شعر است. در لابه لای این نامه ها می توان به فرایند تحول شعر نیما، افکار و اندیشه هایش در خصوص زندگی، سیاست، جامعه و ادبیات پی برد.

از جمله داستان های او می توان به مرقدآقا، آهو و پرنده ها، توکایی در قفس، کندوهای شکسته شامل پنج داستان کوتاه اشاره نمود. نمایشنامه نیز نیما کفش حضرت غلمان نام دارد.

از جمله مقاله های او می توان به حرف های همسایه، درباره شعر و شاعری و ارزش احساسات، درباره جعفرخان از فرنگ آمده، تعریف و تبصره و شعر چیست اشاره نمود.

از دیگر تالیفات نیما می توان از مجموعه آثار زیر نام برد:

قلم انداز، حکایات و خانواده سرباز، مانلی و خانه سریویلی، فریادهای دیگر و عنکبوت رنگ، نامه های عاشقانه، شعر من

اشعار نیما

سبک و قالب شعر نیما را می توان به سه بخش تقسیم کرد.

• قالب سنتی: نیما پیش از ابداع شعر نو در قالب های سنتی مانند غزل، رباعی و مثنوی شعر می سرود.
• دوره تحول: دوره تحول در شعر نیما که شامل اشعاری مانند خارکن، ای شب و محبس است.
• شعر نو: شعر نو یا شعر نیمایی که نتیجه تحولی بزرگ در شعر نیما و در پی آن در ادبیات ایران است. از این گروه شعری می توان به اشعار در شب زمستان، داروگ و مهتاب اشاره نمود.

نیما بعلاوه اشعاری به زبان مادری خود یعنی مازندرانی طبری دارد که مشهورترین آن شعر روجا است.

بیت تخلص نیما

نیما یوشیج در اشعار کهن خود از جمله، قطعه، رباعی و غزلیات، بارها از تخلص شعری خود نیما استفاده نموده است. در زیر به چند نمونه اشاره می گردد:

آنچه نیما کند از زشت و نکو / به نهان نقشی از آن برداری

یا در غزلی می گوید:

فراق نامه نیما به آب اگر شویند/ کسی از آن نتواند زدود نام قفس

در شعر نو، نیما از تخلص خود در اشعار استفاده نمی کند.

چرا علی اسفندیاری به نیما یوشیج معروف شد؟

علی اسفندیاری نامی است که نیما از کودکی به آن خوانده می شد. او برای تخلص شعری خود، ابتدا تصمیم داشت نام مانی را انتخاب کند؛ اما در نهایت با جابه جایی حروف آن، نام نیما را به معنی کمان بزرگ، برای خود برگزید. در حدود سال 1300 که دولت اقدام به صدور شناسنامه برای مردم کرد، او نام نیما یوشیج را برای خود انتخاب کرد؛ چراکه نیما تخلص شعری و یوشیج برگرفته از روستای یوش، زادگاه او بود.

عکس های نیما یوشیج