بیماری سرطان؛ تعاریف، مفاهیم پایه ای و اشتباهات رایج - ایپتن

پژوهشگران در اقصی نقاط جهان در کوشش هستند تا جلوی ابتلا به سرطان گرفته شود. بر طبق آمار موسسه بین المللی سرطان، نزدیک به چهل درصد از پفراینده های سرطانی می توانسته از همان ابتدا با حذف ریسک فاکتورهای مربوط به رژیم غذایی و بعلاوه انجام فعالیت جسمانی، در همان ابتدای تشخیص به راحتی بسته شود. با این حال، کاهش ابتلا به سرطان احتیاجمند آگاهی نسبی در سطح جامعه به وسیله حکومت ها هم است. دقیقا چه مواردی موجب می شوند تا یک فرد به سرطان دچار شود؟ آیا می توان جلوی توسعه بیماری را گرفت؟ آیا بالاخره راه درمان قطعی برای بیماری سرطان کشف شده است؟ در این مقاله قرار است پاسخی برای عموم سوالاتی که در فکر تان نقش بسته ذکر شود. پیش از ارائه پاسخ ها، بهتر است ابتدا درباره ی بیماری سرطان و فرایندهایی که در بدن رخ می دهد، شناخت بهتری را پیدا کنیم.

تعریف سرطان و تشریح ساز و کار این بیماری خطرناک

کلمه سرطان از واژه یونانی Karkinos برگرفته شده که به معنای خرچنگ است. از آنجایی که برای نام گذاری بیشتر بیماری ها، ظاهر و شکلِ عامل بیماری زا نقش مهمی دارد، در توصیف بیماری سرطان هم از واژه کنسر به معنای خرچنگ استفاده شده است؛ به این معنا که سلول های غیر طبیعی، به بخشی از بافت بدن موجود زنده دقیقا شبیه به خرچنگ متصل شده اند. حداقل این توصیفی است که بقراط در یونان باستان درباره این بیماری مهلک بیان نموده است.

سلول ها به طور معمول و یک روتین عادی باید در بدن موجودات زنده، چه انسان و چه حیوانات دیگر تکثیر یابند. فرایند تکثیر، یک فرایند به شدت پیچیده به شمار می رود و اگر اختلال مهمی در این فرایند رخ دهد، امکان دارد سلول های غیر طبیعی ایجاد شوند. خوش بختانه سیستم ایمنی بدن به صورت دائم با این سلول ها مبارزه نموده و در صورت لازم آنها را از بین می برد. بعلاوه سیستم بدن انسان به گونه ای تنظیم شده که اگر یک سلول غیرطبیعی ایجاد شده، این دسته از یاخته ها به وسیله یک سری فعل و انفعالات مولکولی و سینگالی فرایند خود تخریبی را آغاز نمایند. به فرایند خودتخریبی سلول ها به واسطه محرکه های مختلف داخلی و خارجی، آپوپتوز گفته می شود. آغاز سناریوی سرطان دقیقا از نقطه ای آغاز می شود که سلول غیر طبیعی، فرایند آپوپتوز را بنا به دلایلی طی ننموده و سیستم ایمنی بدن هم از پس شناسایی این نقص به درستی برنمی آید. سلول های غیر طبیعی به تدریج تکثیر یافته و نمونه های مشابهی نسبت به خود را در موضع مورد نظر فراوری می نمایند. به مجموعه ای از سلول های غیر طبیعی تقریبا مشابه به یکدیگر، تومور گفته می شود.

انواع تومورهای سرطانی

تومورهای سرطانی به طور کلی به دو دسته تقسیم می شوند: تومور خوش خیم و تومور بد خیم. در نوع خوش خیم، سلول های توموری معمولا در جایگاهی که قرار گرفته اند به جای مانده و صرفا تکثیر خود را دنبال می نمایند. پزشک معالج برای برداشتن تومورهای خوش خیم می تواند به وسیله جراحی اقدام نموده تا بافت توموری را از محل بریده و از بدن خارج کند. با این حال تومورهای خوش خیم بسته به شرایط و استرس های محیطی، این قدرت را پیدا می نمایند تا به نوع دوم یعنی تومورهای بدخیم تبدیل شوند.

تومورهای بد خیم برخلاف نوع اول، در یک موضع معین ساکن نیستند. این تومورها که سرعت تکثیر به مراتب بیشتری هم دارند، به منطقه ها دیگر بدن مهاجرت می نمایند. به این رفتار تهاجمیِ سلول های تومورهای بدخیم، متاستاز گفته می شود. بیماری سرطان به واسطه فرایند متاستاز، به تدریج در کل اندام های بدن پخش می شود. در نهایت، اختلال در اندام ها به حدی می رسد که انسان در صورت عدم مداوا، به علت نقص در کارایی اندام های حیاتی بدن فوت می نماید.

سرعت پیشرفت بیماری سرطان؛ یک چالش بسیار مهم

سرطان می تواند در اندام های یک فرد به سرعت پخش شود. در یک سناریوی دیگر، سرطان به آرامی سلامتی بیمار را به خطر می اندازد. چرا چنین اتفاقاتی رخ می دهد؟ مقوله پیشرفت بیماری سرطان، عامل بحث برانگیزی است که تقریبا نسبت به این مسئله، آگاهی خوبی به وسیله مطالعات تحقیقاتی حاصل شده است. بیماری سرطان زمانی خیلی سریع پیشرفت می نماید که تکثیر سلول های توموری هم به طرز شگفت انگیزی افزایش می یابد. DNA سلول ها در روبروه با عوامل شیمیایی نظیر تنباکو، عوامل فیزیکی مثل اشعه ماورای بنفش و عوامل زیستی مثل بعضی از آنزیم های مهم، دچار تغییر و تحولاتی می شود که در نهایت موجب افزایش سرعت تکثیر DNA به طرز قابل توجهی بیشتر از حالت قبل می شود. از طرفی دیگر، مقوله وراثت هم بین دانشمندان حوزه ژنتیک به شدت هوادار پیدا نموده است. به این معنا که اگر سرعت پیشرفت بیماری سرطان در پدر یا مادر به شدت بالا بود، به فرض که فرزند هم مبتلا به سرطان مشابه شود، در این فرد هم امکان رویت چنین سرعتی دور از انتظار نیست.

با تمام این تفاسیر، حتی در بدن بیماران سرطانی هم سیستم ایمنی بلا استفاده نیست و این دستگاه همچنان می تواند بعضی از سلول های سرطانی را نابود کند. اگر بتوان سلول های سرطانی را با داروهای مختلف تضعیف کرد، شاید بتوان جلوی سرعت زیاد پیشرفت بیماری سرطان را گرفت. بنابراین، پیشرفت بیماری سرطان به عوامل محرکه شیمیایی و فیزیکی بیرونی، ژنتیک و صد البته فرایند های درمانی بستگی دارد. کاهش سرعت پیشرفت سرطان در زمان های گذشته، به مراتب چالش برانگیزتر بود؛ چراکه هنوز شیمی درمانی به شکل نوین امروزه اش رواج پیدا نکرد و از طرفی دیگر، داروسازها هم در خلق یک داروی شیمیایی هوشمند، قدرتمند و در عین حال کم عارضه حسابی به تکاپو افتاده بودند. در حال حاضر شاید نمی توان جلوی پیشرفت سرطان را به طور کامل گرفت، اما پزشکان معالج این قدرت را دارند که با اتخاذ یک استراتژی درمانی بهینه، مدت زمان بیشتری به بیمار برای زندگی هدیه دهند.

آشنایی با چند عبارت مهم درباره سرطان

درباره سرطان و مکانیسم عمل این بیماری می توان چند هزار کلمه نوشت. با این حال سه واژه مهم درباره سرطان وجود دارد که اغلب در گزارش های سرطان در توصیف بافت های توموری بدن مورد استفاده قرار می گیرد. ذکر این نکته الزامی است که هر تغییراتی که روی بافت طبیعی رخ می دهد الزاما به منزله سرطانی شدن سلول ها نیست. به همین منظور، سلول های تغییر شکل یافته، الزاما محکوم برای تمایز به سلول های سرطانی نیستند.

هایپرپلازی (Hyperplasia)

فرایند هایپرپلازی زمانی رخ می دهد که سلول ها به مراتب سریع تر از سایر سلول های طبیعی تقسیم شده و یک بافت را تشکیل می دهند. با وجود این که سلول ها به احتمال زیاد زیر میکروسکوب عادی به نظر می رسند، چنین سلول هایی می توانند بعدها به سلول های سرطانی تغییر هویت دهند؛ چراکه تحت یک سری شرایط و عوامل متعدد مثل فشار فیزیکیِ مستمر به این سرنوشت دچار می شوند.

دیس پلازی (Dysplasia)

دیس پلازی در واقع نوع پیشرفته تری از هایپرپلازی به شمار میرود. در دیس پلازی هم گردهم آیی سلول ها رویت می شود اما سلول ها، شکل و ظاهر غیر طبیعی داشته و به تبع، بافت مورد نظر هم زیر میکروسکوب شکل متفاوتی را نسبت به حالت طبیعی دارد. به طور خلاصه می توان به این نکته هم اشاره نمود که هر مقدار سلول ها بیشتر ماهیت غیرطبیعی داشته باشند، شانس بیشتری برای شکل گیری سرطان در این نوع سلول ها وجود دارد. بعضی از انواع دیس پلازی شاید احتیاج باشد که تحت نظر قرار گرفته و حتی در سناریوی بدتر مورد درمان قرار گیرند. با این حال در بیشتر اوقات دیس پلازی هم احتیاجمند اتخاذ تصمیم خاصی برای درمان نیست. یکی از معمول ترین و رایج ترین دیس پلازی های انسان، خال های سیاه بدن است که اغلب در سطح پوست انسان یافت می شود. با این که خال های سیاه پوستی معمولا بی ضرر هستند، متاسفانه در بعضی از انسان ها به تومورهای بدخیم به نام ملانوما (Melanoma) تبدیل می شوند. بیمار در این حالت باید به فکر مداوا و درمان باشد.

کارسینوما

کارسینوما، پیشرفته ترین حالت ممکن نسبت به دو مورد ذکر شده قبلی است. بعضی از پژوهشگران و صاحب نظران، کارسینوما را مرحله صفر سرطان می دانند. به این علت که سلول ها در این حالت صرفا غیر طبیعی بوده و ساده ترین رفتار سرطان را از خود نشان می دهند. با این حال، سلول ها در شرایط کارسینوما معمولا به بافت های هم جوار هجوم نمی برند. اگر کارسینوما در یک گزارش آزمایشگاهی ذکر شود، این پدیده هم احتیاجمند درمان جدی است تا از ظهور یک بیماری سرطانی بالقوه هر چه سریع تر جلوگیری شود.

گرید یا درجه بندی سطح سرطان

از آنجایی که سرطان، یک بیماری با مقدار درگیری بسیار وسیع در بدن محسوب می شود، برای پیشرفت بیماری یک درجه بندی کلی در نظر گرفته شده است. این درجه بندی که به گرید (Grade) معروف است، موجب می شود تا استراتژی های درمانی با چارچوب بهتری به وسیله پزشکان معالج انتخاب شوند. به این صورت که پزشک با شناسایی علائم بیمار، ابتدا گرید بیماری سرطان را فهمیده و سپس برای جلوگیری از پیشرفت هر چه سریع تر سرطان، شیوه های درمانی معینی را ارائه می دهد. گفتنی است که تقریبا تمامی سرطان ها، درجه بندی را به کل طی نموده و در نهایت به پیشرفته ترین حالت ممکن تبدیل می شوند. اگر بیماری سرطان در معرض محرکه های بسیار زیاد قرار گیرد، گرید سرطان به سرعت طی خواهد شد. اگر تا حد امکان بیمار رعایت نموده و مطابق با اصول درمانی پیش رود، بیماری سرطان با فرایندی کند و آرام از یک گرید به گرید بعدی صعود پیدا می نماید. سرطان به طور کلی در 1+4 مرحله طبقه بندی می شود:

• گرید صفر: قابل ارزیابی نیست و نقطه ابتدایی تکثیر سلول ها دانسته می شود. اغلب محققین باور دارند که باید این رویداد را در یک مرحله جداگانه در نظر گرفت؛ چراکه اگر ساز و کار دقیق تکثیر سلول ها کشف شود، استراتژی جدیدی روی کار می آید که شاید به درمان قطعی بیماری سرطان ختم شود.
• گرید 1: سلول های سرطانی به خوبی تمایز یافته اند و می توان زیر میکروسکوپ آنها را رویت کرد
• گرید 2: تمایز با سرعتی میانه انجام می شود.
• گرید 3: سیر تمایز سلول ها به شدت بالاست
• گرید 4: سرعت پیشرفت بیماری به شکل افسار گسیخته ای در حال اجرا است

بدیهی است که هر مقدار عدد گرید بالاتر می رود، سلامتی بیمار هم وخیم تر می شود. به عبارتی دیگر، تومورها در گرید یک شبیه به بافت طبیعی و سالم بدن است. در گرید 4 هم بافتی در بدن شکل گرفته که با شکل طبیعی و نرمالِ یک سلول، فرسنگ ها فاصله دارد.

بعضی از نکات و اطلاعاتی که به اشتباه درباره بیماری سرطان رواج پیدا نموده

از آنجایی که هنوز درمان قطعی برای این بیماری مهم کشف نشده، افراد متخصص و غیر متخصص زیادی به فرضیه بافی روی می آورند و اطلاعاتی را در اختیار عموم مردم قرار می دهند که صحت علمی نداشته و صرفا به دلایل سودجویانه دیگری مطرح می شوند. در ادامه، بعضی از شایع ترین گزاره ها درباره سرطان مطرح می شود که یا از بیخ و بن اشتباه است، یا یک مفهوم علمی مورد سو برداشت قرار گرفته شده است.

ابتلا به سرطان مساوی است با مرگ حتمی

مهم ترین چیزی که درباره سرطان در میان مردم پخش شده، خطر مرگ حتمی در صورت ابتلا به سرطان است. مرگ بیماران سرطانی در کشور آمریکا از سال 1990 میلادی به بعد به تدریج کاهش یافته است. اگر بیمار با پای خودش به مطب پزشک مراجعه کند، حداقل پنج سال را راحت می تواند به زندگی بپردازد. بسته به سرعت رشد سلول های توموری بدخیم در بدن می توان تخمین زد که یک فرد تا چند سال قادر است تا زنده بماند. به همین علت، شنیدن خبر ابتلا به سرطان، به منزله مرگ بسیار سریع و زود هنگام نیست. چه بسا، سرطان در گرید یک مورد شناسایی قرار گرفته و بتوان طول عمر بیشتری برای بیمار در نظر گرفت.

مصرف شیرینی و شکلات، بیماری سرطان را وخیم تر می نماید

این جمله از نقطه ای به سرعت در فضای واقعی و مجازی پخش شد که پژوهشگران دریافتند سلول های سرطانی، به ماده قندی گلوکز بیشتری نسبت به سلول های طبیعی احتیاجمند هستند. هنوز مطالعه معتبری انجام نشده تا مصرف متعادل شکر را علتی بر وخامت بیشتر سرطان تلقی کند. بنابراین، اگر فردی به یک بیمار سرطانی پیشنهاد داده که در صورت رعایت یک رژیم بدون قند می تواند سرطانش را شکست دهد، این حرف از اساس غلط است. بدن انسان، به خصوص مغز در هر صورت به گلوکز برای انجام فعالیت های مختلف احتیاج دارد. اگر مصرف شیرینی و شکلات در حدی باشد که به چاقی و اضافه وزن بیمار ختم شود، این یک ریسک فاکتور خطرناک تلقی می شود که باید جلوی این رفتار را گرفت. در غیر این صورت، مصرف اندکِ شیرینی و شکلات موجب وخیم شدن حال بیمار نخواهد شد.

قندهای گیاهی باعث ایجاد سرطان می شوند

محققین درباره قندها و شیرین نماینده گیاهی مثل ساکارین پژوهش هایی را انجام داده اند. این دسته از جایگزین ها همچون سایر محصولات بازار نظیر سیکلامات، آسپارتام، ساکرالوز و خیلی های دیگر برای سلامتی انسان مضر نبوده و هنوز هیچ شواهدی مبنی بر ایجاد سرطان در انسان مشاهده نشده است. با این حال، سیکلامات تنها ماده ای است که هنوز به وسیله سازمان غذا و داروی کشور آمریکا (FDA)، به رسمیت شناخته نشده است.

بیماری سرطان مسری است

بیماری سرطان شبیه به بیماری های عفونی نیست که از یک فرد به فرد دیگر قابل انتقال باشد؛ چراکه ماده یا ذره آلوده ای از بدن بیمار به بیرون و محیط پرتاب نمی شود. تنها در یک شرایط سرایت رخ می دهد که یک عمل پیوند در اتاق جراحی در جریان باشد و در این داستان، فرد دهنده، یک بیمار سرطانی باشد. در این حالت امکان دارد سلول های توموری در بافت اندام فرد دهنده وجود داشته و انتقال اندام به بیمار غیر سرطانی، موجب القای سرطان در بدن فرد گیرنده می شود. با این حال، شانس وقوع چنین اتفاقی به شدت پایین بوده و از هر 10 هزار عمل پیوند شاید تنها دو پفراینده با چنین اتفاق ناگواری روبرو شود. بعلاوه در بیشتر اوقات، پزشکان در همان وهله اول از پیوند یک عضو از یک فرد سرطانی به علت وجود چنین چالش هایی جلوگیری می نمایند.

به چیزهای مثبت و انگیزشی فکر کردن موجب کاهش پیشرفت سرطان می شود

تا زمان نگارش این مقاله، هنوز مطالعه ای معتبر و علمی در این زمینه به نتیجه نرسیده که تفکر به چیزهای خوب و مثبت موجب کاهش سرعت بیماری می شود. با این حال، تقویت چنین رفتاری در بیماران می تواند به جنبه اجتماعی این دسته از بیماران یاری به سزایی کند؛ چراکه بیماران سرطانی به مرور زمان در لاک خود فرو رفته و از جامعه دوری می نمایند. مشاهده شده که فعالیت های فیزیکی و روحیه بخش، برای بهبود شرایط روحی بیماران مفید است. با این اوصاف، خبری از بهبودی جسمی با تفکر به چنین چیزهایی در حال حاضر مقدور نیست.

گوشی های هوشمند، سرطان زا هستند

این جمله که گوشی های هوشمند باعث ایجاد سرطان می شوند، یکی از عجیب ترین و در عین حال پذیرفته شده ترین جملاتی است که درباره این بیماری به سرعت در فضای واقعی و مجازی پخش شده است. تا به حال، تحقیقات زیادی درباره این موضوع صورت گرفته و پژوهشگران همگی به یک نتیجه واحد رسیده اند. گوشی های هوشمند، سرطان زا نیستند؛ چراکه انرژی منتشر شده از دستگاه ها، فرکانس کمی داشته و به تبع، به ژن سلول ها هیچ گونه آسیب جدی و مهلکی وارد نمی نماید. از طرفی دیگر، سیم های برقی و انرژی مغناطیسی هم برای ایجاد سرطان نقش مهمی ندارند؛ به این علت که انرژی های مذکور به وسیله اشیا و دیوارها به شدت تضعیف می شود. انرژی مغناطیسی ناشی از سیم های برق هم فرکانس کمی دارند که اصلا و ابدا در حد آسیب به ژن نیستند.

محصولات گیاهی؛ درمان صد در صد و تضمینی بیماری سرطان

معمولا تبلیغات متعددی پیرامون فروش محصولات گیاهی به صورت روزمره انجام می شود. عده ای باور دارند با مصرف بعضی از ترکیبات گیاهی می توان بیماری سرطان را به راحتی درمان کرد. متاسفانه این رویکرد به وسیله بسیاری از افراد جامعه در حال پذیرش است؛ چراکه این باور در فکر مردم کاشته شده محصولات گیاهی هیچ گونه عوارضی ندارند. در صورتی که گیاهان مختلف هم می توانند عارضه داشته باشند. مهمترین عوارض جانبی محصولات گیاهی، مسمومیت کبدی است که در صورت مصرف مکرر و بی رویه، این عوارض منفی رخ خواهند داد.

ذکر این نکته هم الزامی است، هنگامی که بیمار تحت مداوای شیمی درمانی یا رادیوتراپی است، مصرف محصولات گیاهی امکان دارد تداخلاتی با این فرایند درمانی داشته باشد. بنابراین، بیماران بهتر است پیش از مصرف محصولات گیاهی معتبر، ابتدا با پزشک معالج درباره این موضوع صحبت نمایند تا اگر مداخله دارویی در کار نیست، محصول گیاهی دل خواه مورد مصرف قرار گیرد.

اگر کسی در خانواده سرطان گرفت، پس من هم حتما مبتلا می شوم

با این که وراثت، یکی از مولفه های مهم ابتلا به بیماری سرطان است، این بیماری الزاما قرار نیست در نسل بعد هم ظاهر شود؛ یعنی اگر مادر به سرطان دچار شده و فوت کند، هیچ سرطانی قرار نیست به شکل صد در صد تضمینی در نسل بعدی رخ دهد. جالب است بدانید معمولا پنج الی ده درصد از بیماران سرطانی، به وسیله انتقال جهش های ژنتیکی از والدین به این عارضه دچار شده اند. به این دسته از سرطان ها، موروثی گفته می شود. بیشتر سرطان های حال حاضر در جهان از نوع غیر موروثی است.

محصولات بهداشتی مثل رنگ مو و دئودورانت ها سرطان زا هستند

در حال حاضر با پژوهش هایی که در این زمینه صورت گرفته، هنوز شواهدی مبنی بر این که محصولات بهداشتی معتبر سرطان زا هستند رویت نشده است. اغلب مواد شیمیایی موجود در رنگ های مو و دئودورانت ها برای سلامتی انسان مضر نیستند. البته درباره رنگ مو هنوز بحث های متنوعی در محافل علمی وجود دارد. عده ای باور دارند اگر فرد به طرز روتین با رنگ مو در حجم و مقدار زیاد روبه رو شود، احتمال ابتلا به سرطان مثانه در آنها افزایش می یابد. با این حال، این مسئله همچنان احتیاجمند تحقیقات بیشتر است.